Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Vooruitlopend op de nota Risicomanagement hebben we begrotingsbreed de risico's zo goed mogelijk in beeld gebracht.

Bij elk risico geven we aan of het risico structurele financiële gevolgen heeft of dat het een incidenteel risico betreft. We wegen het risico op basis van de kans dat het risico zich voordoet. Hierbij onderscheiden we drie categorieën en wegingsfactoren:
- hoog   75%
- middel   50%
- laag   25%

Toelichting op de risico’s
Sociaal plan : In de loop van 2019 zijn we gestart met het evalueren van de huidige organisatiestructuur en gingen we in gesprek met de medewerkers of zij op de juiste plek zitten. Mogelijk leidt dit tot wijzigingen waarbij het sociaal plan financiële gevolgen heeft. Afhankelijk van de wijzigingen doet het risico zich voor. Met enkele medewerkers is rondom de fusiedatum een personele regeling getroffen, de kosten hiervan kunnen hoger uitvallen. In beginsel proberen we dit risico binnen de beschikbare budgetten op te vangen, maar waar dit niet lukt, doen we beroep op de begrotingsruimte. We schatten de kans op gemiddeld in.

Ontsluiting Geldermalsen-Oost : In de huidige situatie is er vaak filevorming op de Randweg. Uit een onderzoeksrapport van adviesbureau Goudappel Coffeng blijkt dat dit in de toekomst fors toeneemt. Het bureau adviseert om maatregelen te nemen. De voorgestelde maatregelen zijn erg ingrijpend. Zo zouden er kruispunten in plaats van rotondes nodig zijn, moeten er verkeerslichten komen en is het nodig om wegen te verplaatsen. Tevens zijn er volgens het bureau extra rijstroken nodig op een deel van de Randweg. Dit heeft een enorme impact voor de op- en afritten van de A15 en het viaduct over de snelweg en de Betuweroute. De gemeente kijkt samen met wegbeheerder provincie Gelderland, Rijkswaterstaat en ProRail naar oplossingen.We waarderen het risico vooralsnog op PM met een gemiddelde kans dat de kosten daadwerkelijk moeten worden gemaakt.

Vervanging bomen : De gemeente is verantwoordelijk voor de bomen in de openbare ruimte. Vanwege de leeftijd van de bomen In West Betuwe moeten voor de komende tien jaar voorbereidingen worden getroffen voor grootschalige vervanging van bomen (voornamelijk in het buitengebied). Hier is in de huidige beheerplannen geen budget voor beschikbaar. Het risico betreft dan ook het moeten vervangen van bomen op ad hoc basis. Structureel budget voor de vervanging van bomen wordt bij deze begroting aangevraagd in het kader van nieuw beleid. Op het moment dat deze aanvraag gehonoreerd wordt, vervalt dit risico. Gelet op de verouderde bomenpopulatie schatten wij het risico hoog in.

Toezicht sanering golfbaan Spijk : De gekozen saneringsvariant leidt tot kosten voor toezicht, advisering en mogelijk handhaving. Een voorzichtige inschatting is dat deze kosten jaarlijks ongeveer 250.000 euro zijn. De aanleg en het saneren van de grond en het grondwater kost acht jaar. Voor 2021 hebben we de kosten verwerkt in de tweede bestuursrapportage. Voor de jaren erna zoeken wij naar mogelijkheden om het leereffect van 2021 maximaal in te zetten voor een meer efficiënte wijze van toezicht en daarmee de kosten te verlagen. Daarom ramen wij het risico voor deze kosten vanaf 2022 op laag.

Decentralisatie beschermd wonen en maatschappelijke opvang met ingang van 2022 : Voor de invoering van het objectief verdeelmodel wordt een ingroeipad van tien jaar voorgesteld. Er is op dit moment niet meer duidelijkheid over de financiële gevolgen voor de gemeenten Beschermd wonen en maatschappelijke opvang blijft overigens tot 2026 een taak van de centrumgemeente.

Nieuwe wet Inburgering: Per 1 juli 2021 wordt de Wet inburgering ingevoerd. We weten dat we een centrale rol krijgen in de brede intake, de maatschappelijke begeleiding van inburgeringsplichtigen en de organisatie van het aanbod aan leerroutes. Op dit moment is echter het financieel verdeelmodel niet bekend en de aanbesteding moet nog plaatsvinden. Op basis van hetgeen bekend was bij de beoogde ingangsdatum per 1 januari 2021, is de aanname dat de inkomsten ongeveer 200.000 euro zijn. Daarnaast ontvangen we voor de maatschappelijke begeleiding nog een bedrag van 2.370 euro per gehuisveste statushouder >18 jaar. Het uitgangspunt bij de implementatie is dat de middelen die we van de Rijksoverheid krijgen het financieel kader vormen.

Herverdeling kosten Werkzaak Rivierenland : Momenteel  vindt er een discussie plaats over wijziging van de verdeelsystematiek van de GR Werkzaak. Als onderdeel van die discussie wordt naar verwachting in de tweede helft 2020 het besluit genomen om de inleenvergoeding anders te financieren. Voor West Betuwe betekent dit met ingang van 2021 jaarlijks een extra bijdrage aan Werkzaak van 189.200 euro. De kans dat het besluit tot de herverdeling genomen wordt, schatten we hoog in.

Participatiewet open einde regeling: De GR Werkzaak voert in opdracht van (onder andere) West Betuwe de Participatiewet uit. Dit is een open eind regeling, waarbij steeds onzeker is of de rijksbijdrage toereikend is ter bekostiging van de feitelijke kosten. Tot op heden hebben we dit risico niet gekwantificeerd. In de tweede helft 2020 worden keuzes gemaakt over een andere verdeelsystematiek. Intentie van de nieuwe verdeelsystematiek is meer waarborgen in te bouwen waardoor de kans op een beroep op extra gemeentelijke middelen wordt geminimaliseerd. Als gevolg van deze discussie moet rekening worden gehouden met een extra structurele verhoging van de gemeentelijke bijdrage aan Werkzaak. Deze kan worden beschouwd als een verzekering van het risico van de Participatiewet.

Wmo en Jeugdzorg open einde regeling: De beschikbare middelen Sociaal Domein zijn in 2019 met 2 miljoen euro overschreden ten opzichte van de bijgestelde begroting 2019. Op dit moment ligt het beleidsplan sociaal domein met maatregelen om de tekorten terug te dringen voor bij de raad. Tegelijkertijd constateren we een autonome toename van de kosten met ruim 1 miljoen euro. Wat we ook doen aan maatregelen om het gebruik van dure zorg terug te dringen, Wmo en Jeugdzorg blijven open einde regelingen. Daarom is het belangrijk  om in de risicoparagraaf rekening te houden met een overschrijding van 5 procent met een vooralsnog hoge kans dat het risico zich voordoet..

Transitiekosten beleidsplan sociaal domein : Voor het terugdringen van de tekorten in het sociaal domein en het bereiken van de transformatie van de Wmo en de Jeugdzorg stelden wij het beleidsplan Bouwen aan sociale kracht 2021-2024 op. De transitiekosten 2021 en 2022 en de verwachte besparing in die jaren hebben we structureel verwerkt in de begroting 2021-2024. De mogelijke besparingen vanaf 2023 zijn opgenomen in de groslijst van ombuigingsmaatregelen voor de begroting. De verwachte transitiekosten voor 2023 en 2024 zijn in beeld gebracht, maar worden afhankelijk van de midterm review in 2022 in deze omvang daadwerkelijk nodig. Daarom nemen we die bedragen op in de risicoparagraaf met een hoge kans.

Lagere subsidie provincie: Voor dit “verleddingsproject” uit de voormalige gemeente Geldermalsen heeft de provincie een duurzaamheidssubsidie toegekend. Met o.a. als voorwaarde dat het project uiterlijk eind 2021 gereed is. Door contractperikelen (opzegging van het regionale contract met aannemer), problemen met personele bezetting en levertijden van armaturen kan een tijdige oplevering van het project onder druk komen te staan. En daarmee de provinciale subsidie. Thans vindt de voorbereiding van een nieuw contract plaats met als doel het “verleddingsproject” uiterlijk eind 2021 af te ronden.

Omgevingswet en wet Kwaliteitsborging bouw (Wkb): Door de invoering van de Wkb moeten de legesverordening en legestarieven worden aangepast. De verwachting is dat de legesinkomsten hierdoor zullen teruglopen. In welke mate dit zal zijn, is nu nog moeilijk te voorspellen. Onderzoeken naar de gevolgen van de Wkb lopen op dit moment nog, een eerste schatting van het risico hiervan is 60.000 euro. De oorspronkelijke invoeringsdatum van 1 januari 2021 is vanwege de COVID-19 uitgesteld tot 1 januari 2022. De kosten/ uren voor de controle technische toets bij vergunningen doen niet wij -  maar onafhankelijke kwaliteitsborgers. Die kosten kunnen wij dus niet bij initiatiefnemer in rekening brengen. We doorlopen we in 2020/2021 samen met de gemeenteraad een zoektocht hoe om te gaan met de veranderende regelgeving, en specifiek hierin het invullen van de bestuurlijke afwegingsruimte. Afhankelijk van de keuzes die de gemeenteraad hierbij gaat maken, zullen minder aanvragen vergunningsplichtig worden, zal er anders of minder worden gehandhaafd, en zullen werkprocessen anders gaan verlopen. In de gesprekken met de gemeenteraad zullen we ook – waar mogelijk - de financiële gevolgen van de mogelijke keuzes inzichtelijk maken. Op dit moment weten wij niet in hoeverre onze raad hierin durft los te laten of juist wil gaan sturen. En in hoeverre het innen van legesinkomsten voor hen belangrijk is. Daarom schatten we de kans op middel in.

Terughalen V-taken van ODR : Inmiddels is de projectleider aan de slag met de uitwerking van de personele en financiële gevolgen van het besluit. De verwachting is dat wij hier uiterlijk bij de 1e bestuursrapportage 2021 het inzicht in hebben. De kans dat de raad terugkomt op het genomen besluit, achten wij klein, daarom schatten we de kans op dit risico hoog in.

Herverdeling gemeentefonds: In 2022 wordt een nieuwe verdeelsystematiek voor het gemeentefonds ingevoerd. Effect van deze nieuwe verdeelsystematiek zal zijn dat er meer middelen naar de grote gemeenten gaan, ten koste van de kleinere gemeenten. Het model wordt nog nader onderzocht. Het effect is maximaal 100 euro per inwoner. Verwacht wordt dat aan het einde van 2020 het nieuwe model definitief is. Het maximale effect betekent een korting van ruim 5 miljoen euro. Hiervan hebben we de helft opgenomen in de eerste bestuursrapportage.  Voor de nieuwe verdeelsystematiek geldt een ingroeiperiode van vier jaar. De kans op het risico schatten we laag in omdat in de recente publicaties uitgegaan wordt van een lager bedrag per inwoner voor gemeenten met 50.000-100.000 inwoners.

Verbonden partijen : de gemeenschappelijke regelingen waar West Betuwe in participeert, hebben doorgaans geen ruimte om eventuele risico's binnen hun eigen begroting op te vangen. De deelnemende gemeenten zijn in dit geval risicodrager. Wanneer uit de paragraaf Weerstandsvermogen van de begroting van de gemeenschappelijke regelingen een restrisico voor de gemeenten is opgenomen, nemen wij dit naar rato van ons aandeel in de GR over in onze paragraaf Weerstandsvermogen.

COVID-19 crisis : Het is nog niet duidelijk of en welke lange termijneffecten de COVID-19 crisis voor onze gemeente heeft. Landelijk wordt een economische krimp van vijf procent verwacht. Het maatregelenpakket van het rijk is beperkt. Dit kan leiden tot een hogere werkloosheid en een toename van de aanvragen voor bijstandsuitkeringen. Ook kan deze crisis leiden tot een grotere zorgbehoefte in het kader van de jeugdzorg en wmo. Op dit moment hebben we geen zicht op dit risico, daarom ramen we PM met een gemiddelde kans dat het risico zich voordoet. Voor de peuteropvang verwachten we een toename van de kosten van maximaal 100.000 euro met een hoge kans dat dit zich voordoet.

Grondexploitatie
Naast de risico’s in de tabel is voor de grondexploitatie berekend welke risicoreserve nodig is. In het meerjarenprogramma grondexploitatie (MPG) is hiervoor een bedrag berekend van in totaal 10.209.000 euro. Er is een algemene reserve grondexploitatie om de risico’s in de grondexploitatie te kunnen opvangen.